Bài này em viết hồi xưa trên Vietpet, nay tình cờ tìm lại thấy bèn post lại vào đây để các bác tham khảo.
(Copyright by Newbie_SG aka Doberman207@VietPet)
Dạy dỗ chó cưng là nhiệm vụ của bạn hay của Huấn luyện viên chuyên nghiệp?
Câu trả lời là như sau: Xin hãy phân biệt Giáo dục chó và Huấn luyện chó là 2 việc hoàn toàn khác nhau.
- Ở trường huấn luyện người ta dạy con chó những kỹ năng chuyên nghiệp nâng cao, VD:
+ Thao tác khéo léo: chạy nhảy, vượt chướng ngại vật...
+ Các kỹ năng nghiệp vụ: tấn công theo lệnh, trông giữ đồ vật, bảo vệ mục tiêu, đánh hơi truy tìm tội phạm hoặc thuốc nổ, ma tuý v.v.
- Việc giáo dục chó thành một con vật ngoan, cư xử đẹp trong cuộc sống hàng ngày, được mọi người yêu mến, sống hạnh phúc tại gia đình, là nhiệm vụ của chính bạn.
- Nhưng cho dù là ai đi nữa thì cũng có một số nguyên tắc cơ bản mà người ta thường áp dụng để đạt kết quả tốt trong giáo dục hoặc huấn luyện chó.
1. Nguyên tắc bản năng
Chó chỉ là một con vật, nó thường làm theo những gì mà bản năng của nó mách bảo. Nhiệm vụ của chúng ta là phải hiểu biết thật rõ ràng về các đặc tính bản năng này, để có thể kích thích chó phát huy những đặc tính bản năng tốt và chỉnh sửa những hành vi bản năng không phù hợp với mục đích giáo dục chó của chúng ta.
- Ví dụ khi huấn luyện chó bảo vệ thì phải làm sao củng cố bản năng săn mồi, bản năng bảo vệ lãnh thổ của con chó, nhưng phải hướng nó đi theo cách mà chúng ta muốn, chứ không phải gặp ai cũng sủa, tháo xích là tấn công người.
Chó là loài vật có bản năng sống theo bầy đàn, có trật tự rõ rệt. Động lực sống lớn nhất của một con chó là tuân thủ trật tự bầy đàn của nó, giữ gìn sự hài hoà của cấu trúc bầy đàn. (Điều này cũng tương tự như con người chúng ta luôn mong muốn củng cố vị trí của mình trong xã hội, hài hoà với trật tự xã hội, giữ gìn sự ổn định của xã hội mà chúng ta đang sống, vì một lẽ là phá hoại trật tự xã hội thì sẽ bị xã hội đào thải).
Khi đưa con chó về với gia đình bạn, tức là bạn đã tách nó ra khỏi bầy đàn của nó, đưa nó vào một “bầy đàn” mới, với các thành viên trong gia đình bạn, bao gồm người thân, bạn bè, các con vật nuôi khác của bạn. Ở “bầy đàn” mới này, hầu hết các thành viên, các quy tắc đều xa lạ với trật tự bầy đàn trước đó của chú chó con. Nhiệm vụ của bạn là dạy cho nó biết trật tự mới, các quy tắc bầy đàn mới mà nó phải tuân theo. Nếu không, nó sẽ cư xử theo nguyên tắc bầy đàn mà nó đã từng biết: cách cư xử của chó-với-chó. và bạn sẽ phải trả giá cho những hành vi này của nó.
3. Nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau
Bạn cần xây dựng một mối quan hệ với chó cưng mà thể hiện được sự tôn trọng lẫn nhau. Tình yêu thương thì tự nó đã có, nhưng sự tôn trọng của bạn dành cho con chó, mà nhất là sự tôn trọng của con chó đối với bạn chỉ có thể đạt được thông qua nhiều thời gian, nhiều công sức làm việc vất vả. Con chó có thể rất yêu quý bạn, nhưng nó vẫn có thể lờ đi không nghe mệnh lệnh của bạn. Đó chính là vì nó chưa tôn trọng bạn đúng mức.
Đừng đàn áp con chó của bạn hay đối xử với nó như nô lệ. Nhất là tránh đánh đập ngược đãi nó. Hãy tôn trọng những yếu tố tính cách đặc thù của chó, cũng như những nhu cầu cơ bản của nó như ăn uống, đi vệ sinh, chơi đùa, gặm đồ vật. Chúng ta phải hiểu và tôn trọng những quyền đó của nó, tuy nhiên chúng ta sẽ can thiệp để sao cho nó không ăn tham, không ăn vụng, hay không gào rú, sủa loạn lên khi thấy gia đình bạn ăn cơm mà nó chưa được ăn. Nó phải được quyền đi vệ sinh bất cứ lúc nào nó muốn, nhiệm vụ của chúng ta là hướng dẫn nó đi vệ sinh đúng chỗ. Nó phải được chơi đùa, nhưng ở sân chơi của nó chứ không phải trong phỏng ngủ của chúng ta. Nó phải được gặm đồ, nhưng là đồ chơi, không phải giày dép hay sách vở của chúng ta.
Phải tạo cho nó có một niềm tin vào người chủ: công bằng, yêu thương, có nguyên tắc. Khi đó nó sẽ tôn trọng bạn. Đã đạt được sự tôn trọng và tin cậy đó rồi thì bạn có thể dạy nó hầu hết những gì bạn muốn nó làm.
4. Nguyên tắc kiên nhẫn
Dạy chó cần đặc biệt kiên nhẫn. Dù bạn có trong tay hàng đống tài liệu giá trị, hay đầy đủ các dụng cụ tập luyện, hay giao con chó của bạn cho một HLV đầy kinh nghiệm, bạn đừng nghĩ rằng con chó của bạn sẽ trở thành siêu sao chỉ sau một đêm.
Có một số giống chó có khả năng học rất nhanh, nhưng cũng có những giống tỏ ra rất khó dạy bảo, cứng đầu. Chúng ta cần biết về tính khí của các giống chó khác nhau để có phương pháp dạy cho phù hợp.
Nếu bạn cố gắng dạy chó một điều gì đó mà nó không chịu hiểu, hoặc không chịu làm theo, hãy ngừng buổi tập luyện đó lại. Chuyển qua trò chơi khác. Hôm sau lại quay lại. Kiên nhẫn cho đến khi nó hiểu và thực hiện đúng. Chó không tư duy như người, nên đừng ép buộc nó phải hiểu ngay bạn muốn nó làm gì. Bạn cũng đừng bao giờ nói rằng “Tôi cho rằng con chó đã hiểu điều đó”. Không thể nào đoán được nó có hiểu hay không, mà chúng ta chỉ có thể biết được rằng chúng hiểu, khi tận mắt nhìn thấy chúng thực hiện đúng điều ta muốn.
5. Nguyên tắc thường xuyên
Bạn nên dành ra một khoảng thời gian rảnh từ 15 đến 45 phút mỗi ngày để chơi với chó cưng, đồng thời dạy dỗ giáo dục nó.
Bất cứ ai không ôn tập đều có thể quên bài, vì vậy ôn tập đối với chó càng quan trọng hơn. Sau rất nhiều lần ôn tập thì chó sẽ hình thành thói quen, ghi nhớ những hành vi cần làm.
Thường xuyên dạy bảo ngay cả trong những lúc không phải là thời gian luỵên tập chính thức. Ví dụ khi dắt chó từ trong nhà ra sân, bạn luôn nói “Ra !”. Luôn nói “Vào !” khi làm ngược lại. Sau một thời gian bạn chỉ cần nói “Ra !” là nó biết chạy ra sân mà không phải là chui vào bếp.
6. Nguyên tắc khen thưởng
Bạn cần khen thưởng mỗi khi con chó thực hiện đúng yêu cầu của bạn. Các hình thức khen thưởng có thể là thưởng thức ăn, đồ chơi, vuốt ve âu yếm hoặc chỉ đơn giản là một lời nói khen ngợi.
Để chó mau nhớ điều bạn dạy, cần khen thưởng đúng lúc, ngay khi nó vừa thực hiện xong. Có một phương pháp rất phổ biến ngày nay là “clicker training”. Mỗi khi con chó thực hiện đúng một yêu cầu, người dạy chó bấm nút một dụng cụ tạo ra một âm thanh (click), để đánh dấu cho nó biết: nó vừa thực hiện một hành vi đúng, rồi ngay lập tức khen thưởng nó. Lâu dần con chó sẽ hiểu, nếu nó thực hiện một số hành vi nhất định, nó sẽ được khen thưởng.
Tuy nhiên, việc áp dụng khen thưởng phải được tiến hành khéo léo. Không nên lạm dụng phần thưởng thức ăn trong khi giáo dục chó. Phải làm sao cho chó “tuân lệnh của bạn”, chứ không phải “tuân theo sự sai khiến của thức ăn”. Nếu không sau này, lúc không có đồ ăn để nhử, nó sẽ chẳng chịu làm gì cả.
Đối với chó con thì nên áp dụng thưởng đồ ăn, đồ chơi nhiều để kích thích nó học tập. Sau lớn dần, ta rút bớt đi chỉ còn vuốt ve hoặc khen ngợi bằng lời nói: “giỏi lắm”, “ngoan” là đủ.
7. Nguyên tắc áp dụng kỷ luật.
Kỷ luật kịp thời:
Bạn chỉ nên kỷ luật con chó khi bạn “bắt quả tang” nó đang làm hành vi sai trái. Không bao giờ được trừng phạt con chó vì một lỗi đã xảy ra trước đó rất lâu. VD bạn về nhà thấy nó đi vệ sinh sai chỗ, nhưng không biết từ lúc nào. Việc mắng mỏ hay đánh đập nó là vô ích. Nó không hiểu vì sao bị phạt và bạn chẳng dạy được nó cái gì qua sự trừng phạt đó.
Kỷ luật ở nhiều mức độ khác nhau:
Các mức độ kỷ luật nên được xây dựng và áp dụng từ nhẹ đến nặng tuỳ theo mức độ của hành vi sai trái. Ví dụ: trèo lên đi-văng cần kỷ luật ở mức độ 1 thì bới thùng rác kỷ luật ở mức độ 5, gầm gừ trước một em bé kỷ luật ở mức độ 10.
Ở đây, không có một công thức nào cho thang kỷ luật. Thang 1 đến 10 là tuỳ theo từng người chủ quyết định, cũng tuỳ theo từng con chó. Con nào có cá tính mạnh mới chịu nổi mức trừng phạt nặng. Con chó bản tính nhút nhát, hoặc giống chó hiền lành, mà bị trừng phạt ở mức cao sẽ có thể bị thui chột tính cách.
Lần đầu tiên cứng đầu có thể phạt mức 2, thì ngay lần tiếp theo có thể tăng vọt lên mức 8 mà không cần qua 3,4,5… Điều đó chứng tỏ uy thế của bạn trong quan hệ với nó. Nó cần phải nhớ rằng, một khi nó bất tuân lệnh là nó sẽ bị trừng phạt.
Hình thức kỷ luật tương ứng với mỗi nấc thang từ 1 đến 10 là do bạn tự chọn, nhưng nên tránh các biện pháp gây đau đớn hoặc vô nhân đạo đối với con chó.
Công bằng trong khi áp dụng kỷ luật:
Trong khi huấn luyện, giáo dục chó, chỉ kỷ luật con chó khi bạn biết chắc chắn là nó đã hiểu rõ ràng và có thể thực hiện đúng yêu cầu của bạn, nhưng không chịu thực hiện điều đó. Kỷ luật nó khi nó chưa hiểu yêu cầu, chưa biết cách thực hiện yêu cầu là không công bằng đối với nó. Kỷ luật vào lúc đó chỉ làm hỏng mối quan hệ của nó với bạn mà thôi.
Nếu nuôi nhiều chó, khi một con chó bé xông đến ăn tranh với một con chó lớn và bị con kia sủa cảnh cáo, rồi cắn, bạn không thể trừng phạt con chó lớn được. Đơn giản là con chó bé đã vi phạm trật tự bầy đàn và nó bị con kia trừng trị. Nếu bạn trừng trị con chó lớn thì nó sẽ mất lòng tin vào bạn đấy. Ở đây, nhân vật có lỗi chính là bạn vì đã không có biện pháp nào để ngăn ngừa con chó bé lại tranh ăn trong tô của con chó lớn kia. Luật của loài chó không có chữ “nhường trẻ em” như chúng ta, tuy nhiên cũng có một số con chó sẵn sàng nhường chó cái và chó con. Trường hợp đó hoàn toàn không phải là phổ biến.
Tương tự như khi khen thưởng chó, hãy làm sao để chó “tuân lệnh của bạn” chứ không phải bị “khuất phục bởi đòn roi, vòng siết cổ”. Có một số con chó chỉ tuân lệnh bạn khi bạn nắm xích trong tay còn nó thì đang ở trong vòng siết cổ. Lúc không có những cái đó, nó không coi bạn ra gì hết. Bạn kỷ luật nó, nó còn có thể quay lại cắn luôn cả bạn đấy.
Dùng giọng nói của bạn để dạy chó:
Ở nước ta, còn thiếu rất nhiều dụng cụ để dạy dỗ huấn luyện chó: chúng ta không có clicker, không có vòng siết cổ (prong collar), không có vòng điều khiển từ xa (remote collar), không có vòng chống chó sủa (anti-barking collar), thậm chí đến một sợi xích luyện tập cũng không dễ kiếm, vậy thì dùng giọng nói để điều khiển con chó là thích hợp nhất.
Chắc các bạn có nhận thấy, nhưng không để ý phân tích kỹ điều này: trong tự nhiên, con vật nào càng to lớn, càng có uy lực thì âm thanh của nó phát ra càng có âm lượng lớn và âm sắc trầm. Voi, hổ, sư tử, tê giác đều có tiếng rống trầm đục, rất lớn và vang rất xa. Trong khi đó những con vật nhỏ thì phát ra âm thanh ở tần số cao hơn, âm lượng nhỏ hơn nhiều. Chó lớn cũng sủa trầm đục “uầng uầng” trong khi chó bé thì sủa “lách nhách”.
Hãy tận dụng điều này trong khi dạy chó, thay vì kiếm đầy đủ các dụng cụ phức tạp hoặc đánh đập chó bằng roi vọt.
Sau khi đã dạy chó hiểu tốt lệnh “Vào !” là thế nào, mỗi khi ra lệnh “Vào !” lần thứ nhất, bạn hãy nói bằng giọng bình thường, âm sắc vừa phải, không cần nghiêm khắc lắm. Nếu nó chạy vào nhà như bạn muốn, hãy khen thưởng nó.
Nếu nó không nghe lời bạn, hãy nhắc lại lệnh “Vào !” một cách nghiêm khắc, với một âm sắc trầm hơn, âm lượng lớn hơn, có sắc thái mệnh lệnh hơn, để khiến nó phải tuân theo bạn. Nếu cần thì dứt khoát cầm dây dắt lôi cổ nó vào nhà. Nó sẽ hiểu ra rằng: nếu không tuân lệnh ngay từ lần đầu, khi bạn còn vui vẻ, thì nó sẽ bị “chỉnh huấn” một cách nghiêm khắc ngay lập tức.
8. Nguyên tắc nhất quán
Nhất quán về các hành vi mà con chó được phép làm/không được phép làm.Bạn không muốn con chó của mình cắn người, thì dứt khoát ngay cả trong khi chơi đùa, nó không bao giờ được phép chạm răng của nó vào da thịt bạn hay bất cứ người nào. Nếu bạn để nó cắn đùa trong lúc chơi, sau đó lại cấm, con chó sẽ bị rối trí, nhầm lẫn và không thể hiểu nổi bạn nữa.
Nếu bạn dạy nó chơi trò “kéo co”, nó và bạn giành giật nhau một cái khăn hay mảnh vải, và nó thường giành phần thắng cộng với sự khen ngợi, thì bạn phải chấp nhận việc nó cắn quần áo của người ta mà lôi. Nếu bạn kỷ luật nó vì lôi quần áo, thì nó sẽ chẳng hiểu tại sao: cũng là giành nhau miếng giẻ mà lúc thì được lúc lại không được ???
Nhất quán về phương thức khen thưởng/kỷ luật:Nếu bạn đã phạt nó về một hành vi nào, thì bất cứ khi nào nó tái phạm hành vi đó, nó cũng sẽ bị phạt.
Nhất quán về từ vựng khi dạy dỗ chó:
Bạn và các thành viên trong gia đình phải thống nhất với nhau những từ dùng để ra lệnh cho con chó. VD bạn đã dùng từ “ra” để dạy nó chạy từ trong nhà ra sân, thì bạn & cả nhà phải dùng từ “tránh” nếu bạn không muốn nó quấy rầy hay cản đường bạn khi ở trong nhà. Nếu bạn nói “tránh” mà người khác nói “ra”, con chó khôn thì sẽ chạy ra sân, trong khi thực tế người ra lệnh chỉ cần nó tránh đường là đủ. Đừng bắt con chó phải hiểu một từ tuỳ theo “ngữ cảnh”. Khả năng đó chỉ có ở con người mà thôi.
Nếu bạn muốn: kêu tên là nó phải chạy lại với bạn, thì tuyệt đối không được dùng tên để rầy la nó. Ví dụ bạn nhìn thấy nó đang bới đống rác, bạn nên la “Không !” thay vì hét lên “Lucky….....!” rồi chạy lại la rầy đánh mắng nó vì tội bới thùng rác. Nếu bạn thường hét “Lucky………!” để la nó, nó sẽ gắn âm thanh đó với việc sắp bị la rầy trừng phạt. Sau này mỗi khi nghe tên, thay vì chạy lại với bạn, nó sẽ tìm cách chuồn thật xa để khỏi ăn đòn.
Đùa vui một chút: “Lucky, lại đây !” mà nó chạy mất tiêu, mới chính là con chó khôn. Chủ nó mới chính là người khờ.
(Copyright by Newbie_SG aka Doberman207@VietPet)
Dạy dỗ chó cưng là nhiệm vụ của bạn hay của Huấn luyện viên chuyên nghiệp?
Câu trả lời là như sau: Xin hãy phân biệt Giáo dục chó và Huấn luyện chó là 2 việc hoàn toàn khác nhau.
- Ở trường huấn luyện người ta dạy con chó những kỹ năng chuyên nghiệp nâng cao, VD:
+ Thao tác khéo léo: chạy nhảy, vượt chướng ngại vật...
+ Các kỹ năng nghiệp vụ: tấn công theo lệnh, trông giữ đồ vật, bảo vệ mục tiêu, đánh hơi truy tìm tội phạm hoặc thuốc nổ, ma tuý v.v.
- Việc giáo dục chó thành một con vật ngoan, cư xử đẹp trong cuộc sống hàng ngày, được mọi người yêu mến, sống hạnh phúc tại gia đình, là nhiệm vụ của chính bạn.
- Nhưng cho dù là ai đi nữa thì cũng có một số nguyên tắc cơ bản mà người ta thường áp dụng để đạt kết quả tốt trong giáo dục hoặc huấn luyện chó.
1. Nguyên tắc bản năng
Chó chỉ là một con vật, nó thường làm theo những gì mà bản năng của nó mách bảo. Nhiệm vụ của chúng ta là phải hiểu biết thật rõ ràng về các đặc tính bản năng này, để có thể kích thích chó phát huy những đặc tính bản năng tốt và chỉnh sửa những hành vi bản năng không phù hợp với mục đích giáo dục chó của chúng ta.
- Ví dụ khi huấn luyện chó bảo vệ thì phải làm sao củng cố bản năng săn mồi, bản năng bảo vệ lãnh thổ của con chó, nhưng phải hướng nó đi theo cách mà chúng ta muốn, chứ không phải gặp ai cũng sủa, tháo xích là tấn công người.
- Còn khi giáo dục chó trở thành một một con vật cưng đáng yêu sống trong nhà, thì phải làm sao để nó bớt đi những hành vi bản năng hoang dại, hung dữ, nhưng vẫn không bị thui chột tính cách mà trở thành một con chó nhút nhát, sợ sệt hoặc mất đi hoàn toàn bản năng nòi giống của nó.Chính vì nguyên tắc bản năng này, trước khi đưa một con chó về nhà, bạn nên tự định hướng cho mình về giống chó mà bạn sẽ nuôi. Hãy chọn một giống chó có bản năng gần nhất với “hình mẫu” mà bạn muốn có cho bản thân mình. Ví dụ đừng chọn giống chó săn tha mồi cho mục đích bảo vệ, giữ nhà, cũng như đừng chọn chó chọi chỉ để làm bạn với lũ trẻ nhà mình.Như vậy, việc dạy dỗ giáo dục chó là trách nhiệm của chính bạn ngay từ trước khi bạn đem chó về nhà, ngay từ ngày đầu tiên khi nó về với gia đình bạn, và kéo dài trong suốt thời gian mà nó sống với bạn. Bản năng của chó đi theo nó suốt cuộc đời. Và bạn luôn luôn phải đồng thời làm hai việc: kích thích bản năng tốt phát triển và hạn chế các hành vi bản năng xấu.
2. Nguyên tắc Bầy ĐànChó là loài vật có bản năng sống theo bầy đàn, có trật tự rõ rệt. Động lực sống lớn nhất của một con chó là tuân thủ trật tự bầy đàn của nó, giữ gìn sự hài hoà của cấu trúc bầy đàn. (Điều này cũng tương tự như con người chúng ta luôn mong muốn củng cố vị trí của mình trong xã hội, hài hoà với trật tự xã hội, giữ gìn sự ổn định của xã hội mà chúng ta đang sống, vì một lẽ là phá hoại trật tự xã hội thì sẽ bị xã hội đào thải).
Khi đưa con chó về với gia đình bạn, tức là bạn đã tách nó ra khỏi bầy đàn của nó, đưa nó vào một “bầy đàn” mới, với các thành viên trong gia đình bạn, bao gồm người thân, bạn bè, các con vật nuôi khác của bạn. Ở “bầy đàn” mới này, hầu hết các thành viên, các quy tắc đều xa lạ với trật tự bầy đàn trước đó của chú chó con. Nhiệm vụ của bạn là dạy cho nó biết trật tự mới, các quy tắc bầy đàn mới mà nó phải tuân theo. Nếu không, nó sẽ cư xử theo nguyên tắc bầy đàn mà nó đã từng biết: cách cư xử của chó-với-chó. và bạn sẽ phải trả giá cho những hành vi này của nó.
3. Nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau
Bạn cần xây dựng một mối quan hệ với chó cưng mà thể hiện được sự tôn trọng lẫn nhau. Tình yêu thương thì tự nó đã có, nhưng sự tôn trọng của bạn dành cho con chó, mà nhất là sự tôn trọng của con chó đối với bạn chỉ có thể đạt được thông qua nhiều thời gian, nhiều công sức làm việc vất vả. Con chó có thể rất yêu quý bạn, nhưng nó vẫn có thể lờ đi không nghe mệnh lệnh của bạn. Đó chính là vì nó chưa tôn trọng bạn đúng mức.
Đừng đàn áp con chó của bạn hay đối xử với nó như nô lệ. Nhất là tránh đánh đập ngược đãi nó. Hãy tôn trọng những yếu tố tính cách đặc thù của chó, cũng như những nhu cầu cơ bản của nó như ăn uống, đi vệ sinh, chơi đùa, gặm đồ vật. Chúng ta phải hiểu và tôn trọng những quyền đó của nó, tuy nhiên chúng ta sẽ can thiệp để sao cho nó không ăn tham, không ăn vụng, hay không gào rú, sủa loạn lên khi thấy gia đình bạn ăn cơm mà nó chưa được ăn. Nó phải được quyền đi vệ sinh bất cứ lúc nào nó muốn, nhiệm vụ của chúng ta là hướng dẫn nó đi vệ sinh đúng chỗ. Nó phải được chơi đùa, nhưng ở sân chơi của nó chứ không phải trong phỏng ngủ của chúng ta. Nó phải được gặm đồ, nhưng là đồ chơi, không phải giày dép hay sách vở của chúng ta.
Phải tạo cho nó có một niềm tin vào người chủ: công bằng, yêu thương, có nguyên tắc. Khi đó nó sẽ tôn trọng bạn. Đã đạt được sự tôn trọng và tin cậy đó rồi thì bạn có thể dạy nó hầu hết những gì bạn muốn nó làm.
4. Nguyên tắc kiên nhẫn
Dạy chó cần đặc biệt kiên nhẫn. Dù bạn có trong tay hàng đống tài liệu giá trị, hay đầy đủ các dụng cụ tập luyện, hay giao con chó của bạn cho một HLV đầy kinh nghiệm, bạn đừng nghĩ rằng con chó của bạn sẽ trở thành siêu sao chỉ sau một đêm.
Có một số giống chó có khả năng học rất nhanh, nhưng cũng có những giống tỏ ra rất khó dạy bảo, cứng đầu. Chúng ta cần biết về tính khí của các giống chó khác nhau để có phương pháp dạy cho phù hợp.
Nếu bạn cố gắng dạy chó một điều gì đó mà nó không chịu hiểu, hoặc không chịu làm theo, hãy ngừng buổi tập luyện đó lại. Chuyển qua trò chơi khác. Hôm sau lại quay lại. Kiên nhẫn cho đến khi nó hiểu và thực hiện đúng. Chó không tư duy như người, nên đừng ép buộc nó phải hiểu ngay bạn muốn nó làm gì. Bạn cũng đừng bao giờ nói rằng “Tôi cho rằng con chó đã hiểu điều đó”. Không thể nào đoán được nó có hiểu hay không, mà chúng ta chỉ có thể biết được rằng chúng hiểu, khi tận mắt nhìn thấy chúng thực hiện đúng điều ta muốn.
5. Nguyên tắc thường xuyên
Bạn nên dành ra một khoảng thời gian rảnh từ 15 đến 45 phút mỗi ngày để chơi với chó cưng, đồng thời dạy dỗ giáo dục nó.
Bất cứ ai không ôn tập đều có thể quên bài, vì vậy ôn tập đối với chó càng quan trọng hơn. Sau rất nhiều lần ôn tập thì chó sẽ hình thành thói quen, ghi nhớ những hành vi cần làm.
Thường xuyên dạy bảo ngay cả trong những lúc không phải là thời gian luỵên tập chính thức. Ví dụ khi dắt chó từ trong nhà ra sân, bạn luôn nói “Ra !”. Luôn nói “Vào !” khi làm ngược lại. Sau một thời gian bạn chỉ cần nói “Ra !” là nó biết chạy ra sân mà không phải là chui vào bếp.
6. Nguyên tắc khen thưởng
Bạn cần khen thưởng mỗi khi con chó thực hiện đúng yêu cầu của bạn. Các hình thức khen thưởng có thể là thưởng thức ăn, đồ chơi, vuốt ve âu yếm hoặc chỉ đơn giản là một lời nói khen ngợi.
Để chó mau nhớ điều bạn dạy, cần khen thưởng đúng lúc, ngay khi nó vừa thực hiện xong. Có một phương pháp rất phổ biến ngày nay là “clicker training”. Mỗi khi con chó thực hiện đúng một yêu cầu, người dạy chó bấm nút một dụng cụ tạo ra một âm thanh (click), để đánh dấu cho nó biết: nó vừa thực hiện một hành vi đúng, rồi ngay lập tức khen thưởng nó. Lâu dần con chó sẽ hiểu, nếu nó thực hiện một số hành vi nhất định, nó sẽ được khen thưởng.
Tuy nhiên, việc áp dụng khen thưởng phải được tiến hành khéo léo. Không nên lạm dụng phần thưởng thức ăn trong khi giáo dục chó. Phải làm sao cho chó “tuân lệnh của bạn”, chứ không phải “tuân theo sự sai khiến của thức ăn”. Nếu không sau này, lúc không có đồ ăn để nhử, nó sẽ chẳng chịu làm gì cả.
Đối với chó con thì nên áp dụng thưởng đồ ăn, đồ chơi nhiều để kích thích nó học tập. Sau lớn dần, ta rút bớt đi chỉ còn vuốt ve hoặc khen ngợi bằng lời nói: “giỏi lắm”, “ngoan” là đủ.
7. Nguyên tắc áp dụng kỷ luật.
Kỷ luật kịp thời:
Bạn chỉ nên kỷ luật con chó khi bạn “bắt quả tang” nó đang làm hành vi sai trái. Không bao giờ được trừng phạt con chó vì một lỗi đã xảy ra trước đó rất lâu. VD bạn về nhà thấy nó đi vệ sinh sai chỗ, nhưng không biết từ lúc nào. Việc mắng mỏ hay đánh đập nó là vô ích. Nó không hiểu vì sao bị phạt và bạn chẳng dạy được nó cái gì qua sự trừng phạt đó.
Kỷ luật ở nhiều mức độ khác nhau:
Các mức độ kỷ luật nên được xây dựng và áp dụng từ nhẹ đến nặng tuỳ theo mức độ của hành vi sai trái. Ví dụ: trèo lên đi-văng cần kỷ luật ở mức độ 1 thì bới thùng rác kỷ luật ở mức độ 5, gầm gừ trước một em bé kỷ luật ở mức độ 10.
Ở đây, không có một công thức nào cho thang kỷ luật. Thang 1 đến 10 là tuỳ theo từng người chủ quyết định, cũng tuỳ theo từng con chó. Con nào có cá tính mạnh mới chịu nổi mức trừng phạt nặng. Con chó bản tính nhút nhát, hoặc giống chó hiền lành, mà bị trừng phạt ở mức cao sẽ có thể bị thui chột tính cách.
Lần đầu tiên cứng đầu có thể phạt mức 2, thì ngay lần tiếp theo có thể tăng vọt lên mức 8 mà không cần qua 3,4,5… Điều đó chứng tỏ uy thế của bạn trong quan hệ với nó. Nó cần phải nhớ rằng, một khi nó bất tuân lệnh là nó sẽ bị trừng phạt.
Hình thức kỷ luật tương ứng với mỗi nấc thang từ 1 đến 10 là do bạn tự chọn, nhưng nên tránh các biện pháp gây đau đớn hoặc vô nhân đạo đối với con chó.
Công bằng trong khi áp dụng kỷ luật:
Trong khi huấn luyện, giáo dục chó, chỉ kỷ luật con chó khi bạn biết chắc chắn là nó đã hiểu rõ ràng và có thể thực hiện đúng yêu cầu của bạn, nhưng không chịu thực hiện điều đó. Kỷ luật nó khi nó chưa hiểu yêu cầu, chưa biết cách thực hiện yêu cầu là không công bằng đối với nó. Kỷ luật vào lúc đó chỉ làm hỏng mối quan hệ của nó với bạn mà thôi.
Nếu nuôi nhiều chó, khi một con chó bé xông đến ăn tranh với một con chó lớn và bị con kia sủa cảnh cáo, rồi cắn, bạn không thể trừng phạt con chó lớn được. Đơn giản là con chó bé đã vi phạm trật tự bầy đàn và nó bị con kia trừng trị. Nếu bạn trừng trị con chó lớn thì nó sẽ mất lòng tin vào bạn đấy. Ở đây, nhân vật có lỗi chính là bạn vì đã không có biện pháp nào để ngăn ngừa con chó bé lại tranh ăn trong tô của con chó lớn kia. Luật của loài chó không có chữ “nhường trẻ em” như chúng ta, tuy nhiên cũng có một số con chó sẵn sàng nhường chó cái và chó con. Trường hợp đó hoàn toàn không phải là phổ biến.
Tương tự như khi khen thưởng chó, hãy làm sao để chó “tuân lệnh của bạn” chứ không phải bị “khuất phục bởi đòn roi, vòng siết cổ”. Có một số con chó chỉ tuân lệnh bạn khi bạn nắm xích trong tay còn nó thì đang ở trong vòng siết cổ. Lúc không có những cái đó, nó không coi bạn ra gì hết. Bạn kỷ luật nó, nó còn có thể quay lại cắn luôn cả bạn đấy.
Dùng giọng nói của bạn để dạy chó:
Ở nước ta, còn thiếu rất nhiều dụng cụ để dạy dỗ huấn luyện chó: chúng ta không có clicker, không có vòng siết cổ (prong collar), không có vòng điều khiển từ xa (remote collar), không có vòng chống chó sủa (anti-barking collar), thậm chí đến một sợi xích luyện tập cũng không dễ kiếm, vậy thì dùng giọng nói để điều khiển con chó là thích hợp nhất.
Chắc các bạn có nhận thấy, nhưng không để ý phân tích kỹ điều này: trong tự nhiên, con vật nào càng to lớn, càng có uy lực thì âm thanh của nó phát ra càng có âm lượng lớn và âm sắc trầm. Voi, hổ, sư tử, tê giác đều có tiếng rống trầm đục, rất lớn và vang rất xa. Trong khi đó những con vật nhỏ thì phát ra âm thanh ở tần số cao hơn, âm lượng nhỏ hơn nhiều. Chó lớn cũng sủa trầm đục “uầng uầng” trong khi chó bé thì sủa “lách nhách”.
Hãy tận dụng điều này trong khi dạy chó, thay vì kiếm đầy đủ các dụng cụ phức tạp hoặc đánh đập chó bằng roi vọt.
Sau khi đã dạy chó hiểu tốt lệnh “Vào !” là thế nào, mỗi khi ra lệnh “Vào !” lần thứ nhất, bạn hãy nói bằng giọng bình thường, âm sắc vừa phải, không cần nghiêm khắc lắm. Nếu nó chạy vào nhà như bạn muốn, hãy khen thưởng nó.
Nếu nó không nghe lời bạn, hãy nhắc lại lệnh “Vào !” một cách nghiêm khắc, với một âm sắc trầm hơn, âm lượng lớn hơn, có sắc thái mệnh lệnh hơn, để khiến nó phải tuân theo bạn. Nếu cần thì dứt khoát cầm dây dắt lôi cổ nó vào nhà. Nó sẽ hiểu ra rằng: nếu không tuân lệnh ngay từ lần đầu, khi bạn còn vui vẻ, thì nó sẽ bị “chỉnh huấn” một cách nghiêm khắc ngay lập tức.
8. Nguyên tắc nhất quán
Nhất quán về các hành vi mà con chó được phép làm/không được phép làm.Bạn không muốn con chó của mình cắn người, thì dứt khoát ngay cả trong khi chơi đùa, nó không bao giờ được phép chạm răng của nó vào da thịt bạn hay bất cứ người nào. Nếu bạn để nó cắn đùa trong lúc chơi, sau đó lại cấm, con chó sẽ bị rối trí, nhầm lẫn và không thể hiểu nổi bạn nữa.
Nếu bạn dạy nó chơi trò “kéo co”, nó và bạn giành giật nhau một cái khăn hay mảnh vải, và nó thường giành phần thắng cộng với sự khen ngợi, thì bạn phải chấp nhận việc nó cắn quần áo của người ta mà lôi. Nếu bạn kỷ luật nó vì lôi quần áo, thì nó sẽ chẳng hiểu tại sao: cũng là giành nhau miếng giẻ mà lúc thì được lúc lại không được ???
Nhất quán về phương thức khen thưởng/kỷ luật:Nếu bạn đã phạt nó về một hành vi nào, thì bất cứ khi nào nó tái phạm hành vi đó, nó cũng sẽ bị phạt.
Nhất quán về từ vựng khi dạy dỗ chó:
Bạn và các thành viên trong gia đình phải thống nhất với nhau những từ dùng để ra lệnh cho con chó. VD bạn đã dùng từ “ra” để dạy nó chạy từ trong nhà ra sân, thì bạn & cả nhà phải dùng từ “tránh” nếu bạn không muốn nó quấy rầy hay cản đường bạn khi ở trong nhà. Nếu bạn nói “tránh” mà người khác nói “ra”, con chó khôn thì sẽ chạy ra sân, trong khi thực tế người ra lệnh chỉ cần nó tránh đường là đủ. Đừng bắt con chó phải hiểu một từ tuỳ theo “ngữ cảnh”. Khả năng đó chỉ có ở con người mà thôi.
Nếu bạn muốn: kêu tên là nó phải chạy lại với bạn, thì tuyệt đối không được dùng tên để rầy la nó. Ví dụ bạn nhìn thấy nó đang bới đống rác, bạn nên la “Không !” thay vì hét lên “Lucky….....!” rồi chạy lại la rầy đánh mắng nó vì tội bới thùng rác. Nếu bạn thường hét “Lucky………!” để la nó, nó sẽ gắn âm thanh đó với việc sắp bị la rầy trừng phạt. Sau này mỗi khi nghe tên, thay vì chạy lại với bạn, nó sẽ tìm cách chuồn thật xa để khỏi ăn đòn.
Đùa vui một chút: “Lucky, lại đây !” mà nó chạy mất tiêu, mới chính là con chó khôn. Chủ nó mới chính là người khờ.
Chủ đề tương tự
