Ngày xưa em cũng hàng ngày chiêm ngưỡng cái xe than Renault đen nhẻm này. Trước khi khởi hành, phụ xế trút bao tải than vào bình than cao 2m giống như cái bình gió đá treo phía sau xe, bên tài, nhưng đường kính cái bình than này lớn hơn, khỏang 40cm. Sau đó hắn ta dùng một cái cây sắt dài thước mấy chọt chọt chọt lắc lắc chọt chọt lắc cho than lèn chặt vào nhau (chắc là để cho thiếu Oxy mới sinh ra oxit carbon bằng không than sẽ cháy hết).
Chọt lắc xong là tới màn nhóm lửa nơi đít bình than bằng que ngo (gỗ thông dầu) chẻ nhỏ, khi than vừa bén lửa thì hắn ta lấy ra một cái quạt dùng điện bình accu (kiểu như quạt bễ lò rèn) chụp vào cái đít bình than để quạt thốc lên cho lửa bén đượm. Hơi nóng than cháy phía dưới sẽ bốc lên và hun nóng khối than phía trên y như người ta hầm than. Vì phần lớn lượng Oxygien đã bị số than ở dưới đốt cháy hết, nên khối than ở trên không có đủ oxy lại bị nung nóng sẽ nhả ra CO. Độ tàn điếu thuốc thì công việc chọt than nhóm lửa đã xong, hắn ta gỡ cái quạt gió ra khỏi đít bình than, và thay vào đó một cái nón sắt của lính Mỹ treo tòn ten để phòng than không rơi xuống đường nhựa.
Thực ra thì đường xá hồi đó còn xấu lắm, dù đã có một cái lưới sắt nơi đít bình than và cái nón sắt y như mấy bác xà ích dùng bao tải hứng phân sau đuôi ngựa thì mỗi lần con xe cà khổ nhảy tưng tưng qua mấy cái ổ gà trên con lộ không được chăm nom gì từ thời sau 1975 là than đỏ lòm lại văng tung tóe trên đường, làm mấy tên đạp xe phía sau ẹo lưng mà tránh thấy mồ tổ vì thời đó săm lốp xe đạp phân phối thiếu thốn đủ bề (cái cảnh "Phân như cứt mà cái cứt gì cũng phân") lốp xe bị chửa còn phải lấy dây nylon bó tạm mà cán vào mấy cục than coi như rồi đời.
Thô sơ như vậy, nhưng chuyến xe nào cũng có mấy trự đeo bám lủng lẳng phía sau vì đầy khách. Những năm khốn khó, xe cộ xuất bến có giờ, có lịch. Tuyến Phan Rang - Phan Thiết - Sài gòn lúc nào cũng chật cứng khách, bạn hàng gồng gánh, thêm cả đống quang gánh móc lủng lẳng sau xe. Sàn xe thành xe đen kịt bụi than, nhưng người ta vẫn chịu đựng được. Cái bình than chỉ trở thành tai họa lúc xe dừng giữa trưa nắng, mấy gã thanh niên ngồi kế bình than nhảy tót xuống kiếm bụi cây hút thuốc tránh hơi nóng. Thà chịu nắng còn hơn ngồi kế hỏa lò. Ngày mưa thì đỡ hơn, ngồi bên bình than lại còn đỡ gió lạnh. Xe chạy rồi thì ba cái hơi than cũng đỡ nhiều.
Chỉ biết vậy, còn chuyện CO được đốt trong xylanh piston ra sao, chắc phải chờ bác Phantan đi hỏi mấy người biết chuyện. Em cũng thắc mắc đến tận bây giờ không biết cái khí CO đó sẽ được dùng để sinh công theo nguyên lý ra sao, chỉ đoán là chắc nó giống như mấy cái xe chạy Gas của Petrolimex bây giờ. Nói gì thì nói, hình ảnh những chiếc xe than lặc lè trên con đường cà khổ chắc sẽ khó phai mờ trong tâm trí những người đã sống qua một thời khó khăn bao cấp thập niên 80 giờ đã thành lịch sử.
