Tìm lại nơi sinh của Lê Thánh Tông
[blockquote]
Bài “Về nơi sinh của Lê Thánh Tông và dòng họ Định trên đất Thái Bình” in trên Nghiên cứu lịch sử số 3 (198 (V - VI) - 1998, tác giả Mai Hồng - Viện Hán Nôm nêu:
“Từ trước đến nay, giới sử học thường nhận định rằng Đinh Liệt và Nguyễn Xí đã giúp vua Lê Thánh Tông lên ngôi. Nhưng chưa có ý kiến nào nói rõ điểm xuất phát để lên ngôi của vua Lê Thánh Tông là từ đâu. Nhân trong các chuyến đi điền dã tại Thái Bình, chúng tôi đã thu thập được một số tư liệu có liên quan đến nơi sinh của vị Hoàng đế đầy tài ba của dòng họ Lê này”.
Bài viết dựa theo các nguồn tư liệu dân gian và tư liệu thành văn. Trước khi vào vấn đề chuyện dân gian, tôi xin nhắc lại những điều trong chính sử đã ghi về ngày sinh, nơi sinh, nơi ở của Hoàng tử Tư Thành (tên huý của Lê Thánh Tông), cho đến khi Hoàng tử Tư Thành được phong Bình Nguyên Vương, rồi lại đổi phong Gia Vương:
“Tháng 6, sách phong Ngô thị làm Tiệp dư ở cung Khánh Phương, tức Quang Thục Hoàng thái hậu sau này”.
(Đại Việt sử ký toàn thư - tập III - quyển XI, tr 129).
“Mùa thu, tháng 7, ngày 20, Hoàng tử Tư Thành sinh” (sđd, tr 130).
“Tháng 6, phong Hoàng đệ Tư Thanh làm Bình Nguyên Vương” (sđd, tr 135).
“Vua huý là Tư Thành, lại huý là Hạo, con thứ tư của Thái Tông… Mẹ là Quang Thục Hoàng Thái hậu Ngô thị, người làng Đồng Bàng, huyện Yên Định, phủ Thanh Hoá. Khi Thái Hậu còn là Tiệp di, đi cầu tự, chiêm bao thấy trời cho Tiên đồng, rồi có thai… năm Đại Bảo thứ 3 (1442), tháng 7, ngày 20 sinh ra vua… Năm Đại Hoà thứ 3 (1445), phong làm Bình Nguyên Vương, vâng làm Phiên vương vào ở Kinh sử, hàng ngày cùng các Thân vương ở Kinh diên học tập… Tuyên Từ Thái hậu yêu như con mình đẻ ra, vua Nhân Tông cho là người em hiếm có… đến khoảng năm Diên Ninh (1459), Nghi Dân tiếm ngôi, đổi phong vua làm Gia Vương, và làm nhà ở bên hữu nội điện cho ở. Không bao lâu, đại thần là bọn Nguyễn Xí, Đinh Liệt cùng nhau đem cấm binh đánh bọn Đồn, Ban, rồi phế Nghi Dân, đón vua lên ngôi…” (sđd, tr 173, 164).
Theo chính sử, bà Tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao ở cung Khánh Phương, trong kinh thành Thăng Long sinh Hoàng tử Tư Thành, lớn lên được phong Bình Nguyên Vương, hàng ngày cùng các Thân vương học tập ở toà Kinh Diên (cũng nhờ hơn chục năm đèn sách mà vua Lê Thánh Tông trở thành một nhà văn, nhà thơ kiệt xuất). Đến năm 18 tuổi, được tôn làm vua, lúc đó Bình Nguyên vương đã đổi phong là Gia vương, nhà ở (vương phủ) được xây dựng ngay bên phải nội điện (cung vua ở), trong kinh thành Thăng Long.
Vậy khi Nguyễn Xí và Đinh Liệt đón Gia Vương lên ngôi, tức vua Thánh Tông từ nhà ở (vương phủ) của gia Vương trình kinh thành Thăng Long.
Có lẽ tác giả bài trên chưa xem kỹ những bộ sử ký, nên đã vội phê phán giới sử học và cả Phan Huy Chú – tác giả Lịch triều hiến chương chưa nói rõ địa điểm xuất phát để lên ngôi vua, hoặc đón vua từ đâu? Về chủ đề này qua tư liệu dân gian, tác giả Đinh Tú trong bài “Vua Lê Thánh Tông sinh ở đâu” (1) có viết:
“Lúc đón bà Ngọc Dao đi lánh nạn, thuộc hạ của Đinh Liệt và Nguyễn Xí rất lo bà trở dạ đẻ trên đất Vạn Linh trước khi qua sông, sang khu vực an toàn. Có người khấn rằng:
Có phải con mẹ con cha
Thì sinh ra đất Duyên hà, Thần Khê
Nhược bằng bác mẹ chẳng sinh
Thì quăng ra đất Vạn Linh cho rồi.
Câu khấn này có nghĩa là nếu người có tài đức để nối nghiệp ông cha, thì sang Duyên Hà hoặc Thần Khê hãy ra đời. Nếu như kém tài hèn đức thì sinh ở Vạn Linh thì khó thoát tay Phạm Đồn, nên vứt đi cho khỏi liên luỵ người khác”.
Về sự kiện này, tác giả có nhận định khác Đinh Tú.
“Khi chạy ra đến cầu Tray, nơi giáp ranh giới giữa hai địa phận làng Chép, xã Gia Lập, huyện Duyên Hà và làng Sâm, xã Mậu Lâm, huyện Thần Khê thì bà Ngọc Dao chuyển dạ đẻ. Suốt từ chập tối cho đến sáng hôm sau một chuỗi thời gian dài và nặng nề, mọi người lo sợ triều đình sẽ đuổi kịp. Trong tình thế tiến thoái đều khó, bà Ngọc Dao cho thắp hương cầu trời phật. Bài khấn ấy, đến nay vẫn còn được lưu truyền trong dân gian và tác giả Mai Hồng không dùng chữ “Vạn Linh” (đất Vạn Linh) mà dùng chữ “Vạn Ninh”, chú thích nghĩa là “yên lặng muôn thuở - bãi tha ma”.
Câu chuyện Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh hiềm khích với Tiệp dư (2) Ngô Thị Ngọc Dao, lập mưu hãm hại lúc có thai mấy tháng bị đuổi khỏi cung Khánh Phương, ra giam ở chùa Huy Văn (3), hoặc:
“Khi ấy, Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh chưa thể ra tay, mà chỉ cách chức Tiệp dư của Ngô Thị Ngọc Dao và biết bà Ngọc Dao đã có thai, mới cho biệt ở chùa Huy Văn (Văn Chương, Đống Đa, Hà Nội), chờ sau khi sinh nở rồi sẽ định liệu”.
Đây thật ra là những chuyện dựng đứng xuyên tạc lịch sử hết sức thô bạo, nhưng cũng hết sức vụng về. Vì sử sách đã ghi:
“Ngày 20, tháng 7, năm Nhâm Tuất (1442), Hoàng tử Tư Thành sinh. Ngày 27 cùng tháng, vua Thái Tông đi tuần miền Đông. Đến ngày mồng 4, tháng 8 cùng năm, vua về đến vườn Lệ Chi, huyện Gia Lâm, bông bị bệnh ác mà mất. Tính ra, Hoàng tử Tư Thành sinh ra được 14 ngày thì vua cha mất, Thái tử Bang Cơ mới lên 2 tuổi nối ngôi, Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Anh buông rèm trông coi việc nước, quyền sinh sát ấy ở trong tay Thái hậu, thế mà Hoàng tử Tư Thành vẫn được phong vương, hàng ngày cùng các thân vương học tập và được Nguyễn Thái Hậu yêu như con đẻ”.
Một minh chứng nữa là tấm bia “Khôn nguyên chí đức” trên lăng Quang Thục Hoàng Thái hậu Ngô Thị Ngọc Dao, khắc năm Cảnh Thống 1496), có đoạn:
“Nhân Tông Hoàng đế nối ngôi, Thánh Tông Hoàng đế được phong làm Phiên Vương (Bình Nguyên vương) lập phủ riêng. Tuyên Từ Thái Hậu (Nguyễn Thị Anh) ngự triều, vì Thái hậu (Quang Thục) là mẹ của Phiên Vương nên được đặc cách thăng chức, sung Viện coi việc phụng thờ Thái miếu…” (Bản dịch của Viện Hán Nôm).
Về sự kiện Lê Thánh Tông xây thành làm căn cứ trên đất làng Đún, tác giả viết: “Nguyễn Thị Anh biết bà Ngọc Dao đang có thai mới cho biệt ở chùa Huy Văn, chờ sau khi sinh nở rồi sẽ định liệu. Trước tình hình đó, Đinh Liệt và Nguyễn Xí ngầm đưa bà Ngọc Dao chạy về Y Đún…”. Trên đường đi, bà Ngọc Dao đã sinh một con trai.
Tác giả viết tiếp: “Tới khi lớn, Thánh Tông lấy đất làng Đún làm căn cứ, xây dựng thành luỹ”.
Theo chính sử, Hoàng tử Tư Thành được phong Bình Nguyên vương năm 1445, năm ấy Vương mới lên 4 tuổi, hàng ngày càng với các Thân vương học tập ở Kinh diên. Năm 18 tuổi được tôn lên làm vua, tức Lê Thánh Tông. Vậy Thánh Tông nào đã xây thành luỹ ở làng Đún làm căn cứ? Xây thành luỹ làm căn cứ chống ai?
Tác giả viết: “Biết tin Thánh Tông xây thành luỹ làm căn cứ. Thái hậu Nguyễn Thị Anh đã cho người đến tận nơi tra xét. Quan Khâm sai đến đây thấy cảnh xây dựng đồ sộ hệt như một kinh đô, cũng phải thảng thốt nói: Đúng là một “kỳ đô” (kinh đô lạ).
Thời phong kiến từ ăn mặc đến xây dựng nhà cửa trang trí hoa văn… được quy định cấp bậc chặt chẽ, vượt khuôn khổ đẳng cấp gọi là “tiếm”, tội rất nặng.
Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Tĩnh quốc Đại vương Quốc Khang (anh vua Trần Thánh Tông) dựng phủ đệ ở châu Diễn, lang và vũ vòng quanh, lộng lẫy quá mức thường. Vua nghe tin, sai người đến xem. Tĩnh Quốc sợ, mới tô tượng phật để thờ (nay là chùa Thông)”.
Đến anh vua, xây dựng phủ đệ quá lộng lẫy, vua cho người vào xem, anh vua sợ tội “tiếm” đã phải đem tượng Phật vào thờ, biến phủ đệ thành chùa thờ Phật. Thế mà bà Tiệp dư Ngô Thị từ chỗ bị giam lỏng trốn về Y Đún, sinh Thánh Tông (theo tác giả). Tới khi lớn, Thánh Tông còn là một dân thường, mà đứng lên làm cái việc xây thành đắp luỹ. Quan khâm sai của triều đình đến tra xét, thấy cảnh dựng đồ sộ, giống hệt như một kinh đô,phải thảng thốt gọi là “kỳ đô” (kinh đô kỳ lạ). Một người ở lứa tuổi thiếu niên, con bà Tiệp dư đi lánh nạn ở một làng quê, lấy sức người, sức của ở đâu để xây thành luỹ căn cứ đồ sộ hệt như một kinh đô và sau khi triều đình tra xét xong lại không xử lý, thật là “Siêu kỳ sự…”, lời thảng thốt của những người đọc bài viết này.
Liên quan đến chủ đề nơi sinh của Lê Thánh Tông, còn có một số tư liệu thành văn như đôi câu đối ở từ đường họ Đình – Y Đún, xã Bình Lăng, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình:
Quốc sử lưu bi, địa kế Thuỵ Đình thang mộc ấp
Thần khê hưng nhưỡng, danh trì Mỹ Lý duệ di hương
Có nghĩa là: sử nước chép, bia đá ghi, tiếp đất Thuỵ Nguyên đây là ấp thang mộc.
Thần khê dấy quân dẹp loạn, làm cho ông cha ở Mỹ Lâm (Mỹ Lý) vang tiếng có con cháu trung dũng, tiếng thơm để muôn năm.
Đôi câu đối, vế trên nói lên Bình Ngô Khai quốc công thần Lân Quốc công Đinh Liệt trước được ban ruộng Thế nghiệp (thang mộc ấp), ở quê hương Thuỵ Nguyên (Thanh Hoá), sau chuyển về ở Thái Bình, được ban ruộng Thế nghiệp, tức Thang mộc ấp ở làng Y Đún.
Vế dưới nói lên Lân Quốc công Đinh Liệt dấy quân xướng nghĩa giết bọn phản nghịch Phạm Đồn, Phạm Ban, phế truất Nghi Dân, lập vua Thánh Tông, làm cho ông cha ở Mỹ Lâm (Mỹ Lý) có con cháu trung dũng để tiếng thơm muôn thuở.
Tác giả Mai Hồng lại viết Thuỵ Đình ra Chú Đình và dịch nghĩa vế trên:
Sử sách bia đá còn ghi chép đất Chú Đình (tức sách Mỹ Lâm và Thúy Sách ở Thanh Hoá), hay Danh Trì hoặc Mỹ Lý (ở Thái Bình) xưa đã sinh ra vua Lê Lợi.
Bản dịch ở từ đường họ Đinh – Y Đùn: “Quốc sử ghi bia dây nối Thuỵ Nguyên nuôi vua chúa”. Có lẽ vì thế, tác giả Mai Hồng dịch là xưa đã sinh ra vua Lê Lợi.
Dịch nghĩa vế dưới:
Thần châu (bãi thiêng), cũng như Thần Khê (sông thần) vùng đất này đã sinh ra Lê Thánh Tông cháu Lê Lợi.
Tác giả không hiểu chữ “hưng nhưỡng” tức “Hưng bình nhưỡng loạn”, nên lại phiên âm là “Hưng nhượng” và dịch nghĩa là Thần châu (bãi thiêng) và Thần khê (sông thần). Tai hại hơn nữa là vế trên tác giả đưa “danh trì” (danh tiếng đồn xa) thành địa danh. Danh Trì hoặc Mỹ Lý (ở Thái Bình) xưa đã sinh ra Lê Lợi. Lê Lợi có một mình lại được sinh ở hai địa phương thuộc hai tỉnh Thanh Hoá và Thái Bình.
Tác giả chú thích “thang mộc ấp” nghĩa là “nơi tắm của vua lúc mới sinh”. Tác giả và nhiều người hiểu lầm nghĩa từ “thang mộc ấp”. Đinh Tú thì cho ba chữ “Thang mộc ấp” là nơi sinh ra vua Lê Thánh Tông. Trong bản Bước đầu khảo sát chi phái họ Đinh ở Y Đún, Thang mộc ấp lại dịch là “nuôi vua chúa”…
“Thang mộc” có nghĩa là “tắm gội”, nghĩa bóng là “trai giới cho được tinh khiết”. Theo đời Chu bên Trung Quốc (1066 – 225 TCN), Thiên tử đem một khu đất ở gần kinh thành ban cho chư hầu, gọi là Thanh mộc ấp, để mỗi khi vào chầu Thiên tử làm nơi nghỉ ngơi, lấy hoa lợi ở đấy dùng vào việc trai giới tinh khiết. Từ đời Hán trở đi, Thang mộc ấp là danh từ chỉ bất cứ một “Thái ấp” nào mà vua ban phong cho các công thần để thu hoa lợi ở đấy mà chi dùng. Vậy xã Đô Kỳ là thái ấp, tức Thang mộc ấp, đời Lê còn gọi là ruộng “Thế nghiệp” của Lân Quốc Công Đinh Liệt cũng như Sáo Đền ở xã An Lão, huyện Thư Trì là Thang mộc ấp, hoặc Thái ấp, tức ruộng Thế nghiệp của Bân quốc công Đinh Lễ.
“Thang mộc” có nghĩa là “tắm gội”, chứ không có nghĩa là “tắm đẻ”, cũng không có nghĩa là “nuôi vua chúa”.
Nhân đây, tôi cũng xin giới thiệu một vế đối ở Sáo Đền (An Lão):
Sinh ư Ngô, trưởng tại Đinh, thập lục tuế mẫu nghi thành nội trị
Nghĩa là:
Sinh ra ở Ngô lúc nhỏ, họ Đinh nuôi lớn đến 16 tuổi thì được tuyển vào cung.
Vế đối nói lên Quốc công Đinh Lễ có con gái là Đinh Thị Ngọc Kế, kết duyên với Tư lương Quốc sự công thần Ngô Từ, sinh con gái là Ngô Thị Ngọc Dao. Năm Ngo Thị Ngọc Dao lên 3 tuổi, Đinh Thị Ngọc kế dẫn con về thăm cậu và bà tổ nội Trần Thị Ngọc Huy (kế mẫu Quốc công Đinh Lễ). Trong thời gian ở An Lão, Đinh Thị Ngọc Kế nhiễm bệnh qua đời, Ngô Thị Ngọc Dao được tổ ngoại nuôi dưỡng ở An Lão, đến năm 16 tuổi thì được tuyển vào cung.
Tác giả Mai Hồng không nắm bắt được vế đối này, nên trong bài có chi tiết: “Khi vua Lê Thánh Tông đem quân đi đánh Chiêm Thành ở phía Nam, Hoàng Thái hậu (Ngô Thị Ngọc Dao) về thăm mẹ đang ở Sáo Đền” (nay thuộc xã Song An, Vũ Thư).
Nêu mấy ý kiến trên, chỉ nhằm nhắc nhở chúng ta nên cẩn thận hơn trong việc sử dụng tư liệu dân gian, và nên tìm hiểu đầy đủ các nghĩa khi sử dụng và dịch tài liệu chữ Hán.
1/ Phát hiện mới Khảo cổ học năm 1983.
2/ Tiệp dư đứng đầu 6 nữ quan, dưới 12 bậc cung tần, còn gọi là Lục chức, gồm: Tiệp dư, Dung hoa, Tuyên vinh, Tài nhân, Lương nhân, Mỹ nhân.
3/ Có thuyết cho rằng, chùa Huy Văn chính là cung Khánh Phương của Tiệp dư Ngô Thị Ngọc Dao, nơi sinh ra vua Lê Thánh Tông. Khi vua Lê Thánh Tông lên ngôi mới đổi là Dục Khánh, lại tôn tử cung lên điện. Đến lúc tuổi già, Ngô Thái hậu đặt toà thờ Phật ở ngay trong điện, cho nên khi Thái hậu mất, ngoài việc thờ trong Thái miếu, vua Thánh Tông vốn là con chí hiếu, mới cho đúc tượng Thái hậu, đặt thờ bên toà thờ Phật, để hàng ngày vua đến chiêm ngưỡng dung nhan như khi Thái hậu còn sống. Rồi vua lại đổi tên là điện Huy Văn, có nghĩa là làm sáng ngời cái đức của Văn Hoàng đế, tức Thái Tông.
Có thuyết, khi nhà Mạc thay nhà Lê, cấm thành thu hẹp lại, điện Dục Khánh trở thành hoang phế, dần dần nhân dân đến ở lập làng Huy Văn. Họ tu sửa điện Dục Khánh làm chùa thờ Phật của làng, nhưng vẫn gọi là điện Huy Văn.
[/blockquote]
