Mượn bài của Ông Vương Trí Nhàn
NHỮNG VẤN ĐỀ CỦAMỘT XÃ HỘI HẬU CHIẾN
Theo tài liệu của nhà nghiên cứu Nguyễn Hải Kế ( trong bài mở đầu cho sách Quốc triều hình luật—Lịch sử hình thành nội dung và giá trị NXB Khoa học xã hội 2004 ), thì vấn đề chính của sự phát triển xã hội hậu chiến là bộ máy quan lại.
Tài năng, đạo đức, chất lượng làm việc của đám người quản lý đất nước này rất tệ hại. Lê Thái Tổ từng khái quát là nhiều công thần chung quanh ông ” không có ai chịu hết lòng với nước, chỉ ham nghĩ phú quý mà thôi”.
Lê Thái Tổ làm vua từ 1423 đến 1433. Tiếp đó là Lê Thái Tông 1433-1442, rồi Lê Nhân Tông 1442 -1459. Cả hai vị nối tiếp Lê Lợi đều lên ngôi lúc còn trẻ, người mới 11 tuổi, người mới 2 tuổi, nên quyền hành đều ở trong tay các quan. Chính Lê Thánh Tông, người làm vua từ 1460, đã nhận xét trong khoảng thời gian hai vua nói trên trị vì, ” trên thì tể tướng dưới thì trăm quan bừa bãi hối lộ ( Sách QTHL, tr.14)
Tiếng là các quan đầu triều nhưng các loại đại thần thời đó may lắm chỉ thạo việc binh đao, còn quản lý đất nước thì không rành việc. Yếu kém sinh ra hư đốn. Nguyễn Hải Kế có dẫn lại từ bài Trung Hưng ký:
” Tể thần Lê Khuyến, Lê Sát thì dốt đặc. Chưởng binh như Lê Duyên Lê Luyện thì mù tịt”
” Phường dốt đặc như ong nổi dậy, kẻ xiểm nịnh được nghe theo”
Nói thêm về Lê Sát. Sách Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim ghi ông từng theo vua lập được công to, làm quan đến Đại tư đồ. Nhưng ” Lê Sát là người ít học... lúc làm Phụ chính thường hay cậy quyền trái phép, làm nhiều điều kiêu hãnh, hễ triều thần ai là người không tòng phục thì tìm cách làm hại ” ( VNSL bản Tân Việt 1951, tr 238)
Lịch sự không chỉ lặp lại thời Tây sơn
